De Eilandgalerij van Niek Welboren en Kerstin Edelmann, beide kunstenaar, aan de Postweg was ooit de buurtschool van Zuid-Eierland. Het gebouw uit 1912 diende tot 1975 als basisschool. In 1978 redde Niek het van de sloop en werd het herbestemd als galerie. De schoolhistorie van Zuid-Eierland en andere Texelse scholen werd metterjaren verzameld en gekoesterd en tentoongesteld in het Historisch Lokaal. Met de verhuizing naar de Skool in het vooruitzicht ruimen de scholen in Den Burg hun zolders op. Daar ligt een schat aan onderwijsgeschiedenis. Om deze onderwijsgeschiedenis veilig te stellen, werd aan een aantal mensen gevraagd om mee te kijken. De Historische Vereniging stelde eerder de archieven veilig en Niek werd uitgenodigd om de materialen te komen bekijken en te beoordelen wat museumwaardig is.
Talens extra fijne roode metaalinkt
We staan op de zolder van de Jozefschool. Juf Nicole, juf Manon en juf Francis hebben al een flinke slag gesla
De glazen inktfles die Niek Welboren hoopte te vinden.
gen met het ordenen van de ruimte. Er liggen oude methodes, rapporten, oude deuren, lessenaars, een keur aan stoelen en kastjes, posters en landkaarten. “Zoek je specifieke dingen?”, vraagt Miranda Pieters, directeur van de Jozefschool. Ze wijst ons de weg. “Ik zoek inkten,” zegt Niek. “Oude inkt in glazen flessen”. Die zullen we op de Jozefschool niet vinden, maar op de zolder van de Fontein hebben we een paar dagen later wel geluk: we vinden precies die inktfles die Niek hoopte te vinden: Talens extra fijne rode metaalinkt, tast de pen niet aan. Metaalinkt werd tot halverwege de 19e eeuw gewonnen uit het groen van kopergroen, uit kobalt voor blauwe inkt en uit de chemische stoffen selenium en redium voor rode inkt. Erg licht-echt waren de inkten niet, teksten en tekeningen vervaagden mettertijd. Dus toen er synthetische kleurstoffen ontstonden die duurzamer waren en bakeliet en plastic in zwang kwam- minder kwetsbaar en goedkoper te produceren-, raakte metaalinkt in glas uit de gratie. Ook die vinden we, maar voor Nieks museum zijn ze niet interessant.
Schoolplaten maken was een vak
Naast inkten is Niek geïnteresseerd in schoolplaten. Hij vertelt over illustere illustratoren: over de 43 geschiedenisplaten die Johan Herman Isings (1884-1977) maakte, de 22 themaplaten die Cornelis Jetses (1873-1955) maakte en de 24 biologieplaten van Marinus Adrianus Koekoek (1873-1944). “Koekoek ging naar Artis om ijsberen te tekenen en dan verzon hij de achtergrond erbij. Prachtig werk, schoolplaten maken was echt een vak”. Op de Jozefschool vinden we een plaat van Isings uit 1912 van een Middeleeuws klooster (zie afbeelding): Niek is opgetogen over de vondst: “Van deze plaat bestaan drie edities”, vertelt hij. “Dit is de eerste. In de jaren ’30 kwam Maria erbij en een kruis en veranderde de monnik van orde van Kartuizers in een Dominicaan. In de jaren ’70, Isings was toen al 88, veranderde de plaat voor de derde keer: Maria’s mantel veranderde van een sobere, saaie jutekleur in helder blauw. Ultramarijn, de kleur die haar mantel ook op oude schilderijen vaak heeft en die rijkdom en heiligheid uitstraalt”. In de platenkist op de zolder van van de Fontein vinden we waarempel De Nachtwacht. “Zo prachtig!”, zegt Niek. We vinden ook Rembrandt in zijn schilderscaemer, een hele serie afbeeldingen over Nederlands koloniale periode in Indie en religieuze afbeeldingen. Niek aarzelt, zet ze terug, bedenkt zich dan en zegt: “Misschien moet ik maar een thema-expositie maken. Het is een geschiedenis die de moeite waard is”.
Postkantoor voor de hoofdmeester
De kasboeken van de zolder van De Fontein
Op de zolder van de Fontein vinden we notulen en een kasboek uit 1924. Een onderwijzer verdiende 128 gulden en 15 cent, leest Niek voor. “Een arbeider verdiende in 1912 14 cent per uur”, zegt hij. “En hoofdmeesters hadden er meestal een baan bij om voldoende inkomen te hebben. De hoofdmeester van Eierland had een postkantoortje”. Het salaris van de hoofdmeester was volgens het kasboek 233 gulden en 65 cent. Op de Jozefschool vinden een margarinekistje vol met schriften van Leonarda -soms Narda- de Graaf, uit 1914. Daar moet een verhaal achter zitten, denkt Niek. Hij schrijft me later: “Ik ben al sinds 1988 in het bezit van enkele schriften van dezelfde leerling. Ze komt van Eierland, haar vader was agrariër op Hoeve Holland. Ik probeer nu uit te zoeken waarom zij in Den Burg naar school ging. En vooral ook waarom die 42(!) schriftjes meer dan honderd jaar bewaard zijn. Waarom zijn ze meeverhuisd van de oude Roomse school in de Molenstraat naar de latere Jozefschool? Hier zit volgens mij een bijzonder verhaal achter”. Wie Niek van informatie kan voorzien, kan een e-mail sturen naar info@eilandgalerij.nl.
Het Historisch Lokaal is van de lente tot de herfst geopend van woensdag tot en met zondag van 10.30 tot 17.00 uur. De Eilandgalerij is te vinden op Postweg 72 in Zuid-Eierland, richting De Cocksdorp.